Thứ Sáu, 13 tháng 9, 2013

Tên đường phố không chỉ để gọi tên phương pháp - Bài 1: Nghĩ về tên đường và phố Hà Nội.

Thời đương đại, đồng thời với chúng ta, gần như số lớn những bậc lãnh đạo cao cấp của Đảng Cộng sản đều đã có tên đường theo từng cụm: Lê Duẩn (thay cho đường Nam Bộ), Trường Chinh, Lê Thanh Nghị, Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hoàng Văn Thụ, Tôn Đức Thắng, Nguyễn Lương Bằng, Nguyễn Chí Thanh, Hoàng Quốc Việt, Phạm Văn Đồng, Phạm Hùng, Lê Đức Thọ, Lê Văn Lương, Nguyễn Phong Sắc, Trần Đăng Ninh, Trần Quốc Hoàn

Tên đường phố không chỉ để gọi tên - Bài 1: Nghĩ về tên đường và phố Hà Nội

Phong Lê [Kỳ sau: Cái nhìn xa cho Hà Nội tương lai]. Và bởi Hà Nội là Thủ đô, là trái tim của cả nước, nên mỗi tên đường nên là biểu trưng, là sự tập kết của những gì làm nên sự kết hợp, gắn nối giữa chung và riêng, xưa và nay, truyền thống và đương đại. Ắt đều đặt ở trọng tâm nội đô. Và như vậy thì một kho dữ liệu, hoặc một ngân hàng tên đường là cái cần nghĩ đến, trên các phương hướng đã có.

Các nhà văn hóa, khoa học tản mát ở nhiều nơi: Tạ Quang Bửu, Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, Hoàng Tích Trí, Lương Định Của, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Khánh Toàn, Trần Duy Hưng. Đặc biệt là một chùm lớn gắn với phố cổ và "ba mươi sáu phố phường”, nơi kết tụ tinh hoa của Kẻ Chợ xưa, và chưa bao giờ hết vai trò đại diện cho Hà Nội "nghìn năm văn vật”. Sắp đặt theo cấp độ to nhỏ, rộng hẹp từ đại lộ, qua đường hoặc phố, đến các ngõ và hẻm.

Có đường Hùng Vương ở trọng điểm; thế nhưng hai vị quốc phụ và quốc mẫu là Lạc Long Quân và Âu Cơ lại ở vòng ngoài - ven Hồ Tây.

Thời cận kim - những người có tên đường, đó là Hoàng Diệu, Nguyễn Tri Phương, Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Khuyến, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Lương Văn Can, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Thái Học. Cần để ý các tên ngõ và hẻm, để dễ cho việc kiếm. Có nghĩa là: Bổ sung những tên danh nhân lịch sử và văn hóa, cả cũ và mới, sao cho cân đối, để tránh hậu hoặc bạc cho cả hai phía, bởi sự hậu hoặc bạc ấy xem ra giờ đã có.

Phải có một cái nhìn xa cho Hà Nội ngày mai, trong đó việc tìm tên đường cần phải là sự nối mở mang một cách hợp lý và cân đối trên cái nền đã có, mà không tạo ra các độ chênh, độ vênh, thừa hoặc thiếu. Một diễn đạt sơ bộ như trên về những đường phố Hà Nội có từ khi có Kẻ Chợ đến nay trong tính hệ thống của nó; có lung tung một đôi nơi nhưng không vi phạm lắm sự hài hòa của tổng thể, và cũng chẳng nên đổi thay.

Có một con đường to cho Nguyễn Trãi nhưng là ở phía ngoại ô từ Ngã Tư Sở đi Hà Đông. Và mới, là các nhân vật của thế kỷ XX mà giá trị đã được thời gian giám định, trên tuốt luốt các khu vực: chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, khoa học, văn học, nghệ thuật. Đầu tiên đó là hệ thống tên các danh nhân lịch sử và văn hóa dân tộc bắt đầu từ Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Triệu Việt Vương, Mai Hắc Đế, Phùng Hưng, Ngô Quyền, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Lý Thái Tổ, Trần Thánh Tông (không có Trần Thái Tông), Lê Thái Tổ, Quang Trung.

Lê Thái Tổ - hẳn nhiên đặt ở nơi có hồ Hoàn Kiếm, gắn với Lê Lai, Lê Thạch, Đinh Liệt, Nguyễn Xí. Không chỉ riêng người sống ở Hà Nội mà cả nước ai cũng nhớ và yêu Hà Nội, ngay trong lần đầu xúc tiếp, trước tiên nhờ vào các tên đường. Một khối đường cũng rất ấn tượng bởi những cái tên gắn với các di tích lịch sử và văn hóa, hoặc cảnh quan thiên nhiên như Bờ Hồ, Bờ Sông, Đê La Thành, Đầm Trấu, Bạch Đằng, Hàm Tử, Chương Dương, Tràng Tiền, Tràng Thi, Giảng Võ, Hỏa Lò, Văn Miếu, Quán Sứ, Trấn Vũ, Bách Thảo, Chùa Một Cột, Ba Đình, Đống Đa, Thụy Khuê, Bưởi, Ven Hồ.

Đặng Thai Mai, Xuân Diệu, Tô Ngọc Vân - khu Hồ Tây. Sáng tạo những tên mới gắn với cảnh quan tự nhiên, vị thế địa lý, hoặc nguyện ước của cộng đồng.

Chưa thấy một danh nhân văn hóa nào được đặt cho một con đường to ở trọng điểm, trong số Chu Văn An, Hàn Thuyên, Lê Văn Hưu, Ngô Sỹ Liên, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, Lê Quý Đôn, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.

Rất ít tên danh nhân thời nhà Hồ, nhà Mạc và nhà Nguyễn. Cũ vẫn còn nhiều trong kho lịch sử dân tộc cho đến đầu thế kỷ XX. Quang Trung cắt ngang đường Tràng Thi - nơi tọa lạc Thư viện Quốc gia, ở nội đô, gần với Ngô Thì Nhậm, Bùi Thị Xuân, Lê Ngọc Hân; nhưng lại xa với Trần Quang Diệu, Võ Văn Dũng, Đặng Tiến Đông cận kề với đường Tây Sơn và gò Đống Đa. Trần Thánh Tông - nơi có nhà tang lễ lớn nhất Hà Nội hiện thời, gắn với Trần Nhân Tông, Trần Hưng Đạo, Trần Quang Khải, Trần Khát Chân, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toản, Phạm Ngũ Lão, Yết Kiêu, Dã Tượng.

Bởi cả hai là cả một pho sử hoặc pho tự vị về Hà Nội. Tri thức của tôi về câu chuyện này là rất mỏng, nhưng do đã sống với Hà Nội trên 50 năm nên cũng có một vài nhận xét. Về nhà văn, có một vài cụm: Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Huy Tưởng - khu Thanh Xuân. Mỗi vị vua đại diện cho một vương triều, cùng với các nhánh, các bề tôi là đám quần thần có danh vị hoặc công trạng.

Sau nhiều chục năm đi bộ và đi xe đạp, rồi xe máy tôi đã có thể gom vào bộ nhớ một hệ thống đường và phố Hà Nội với những sắp đặt thiên nhiên do lịch sử để lại và với những bổ sung theo thời gian. Vấn đề cần nghĩ suy là các tên đường từ nay về sau, trong sự phát triển chóng mặt của đời sống đô thị, khi Hà Nội đã sát nhập với Hà Tây (gồm cả hai tỉnh Hà Đông và Sơn Tây cũ); và còn phát triển hơn nữa.

Đường và phố mang tên danh nhân bản hóa, lịch sử ở Hà Nội Câu chuyện này nếu được viết bởi nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc hoặc nhà văn Tô Hoài thì thật tuyệt. Vũ Ngọc Phan, Nguyên Hồng, Nam Cao, Nguyễn Công Hoan - khu Thành Công và Ngọc Khánh. GS.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét